در جهان امروز عمدتا وقتی از سیستم های بدون سرنشین صحبت می شود، عمدتا نگاه ها به سمت آسمان و سیستم های پروازی بدون خلبان معطوف است؛ البته که آسمان بخش مهم و اصلی در بازار بدون سرنشین ها محسوب می شود ولی بخش های دریایی و زمینی نیز دارای نمونه های متنوع بدون سرنشین بوده و این بخش ها نیز به سرعت در حال رشد و گسترش در نیروهای مسلح و حتی حوزه تجاری هستند. در حوزه بدون سرنشین های نظامی، بحث عمدتا با توسعه سیستم های مخصوص مقابله با بمب گذاری و مواد منفجره آغاز به کار کرده اما امروزه به حوزه ربات های زمینی با قابلیت هایی مثل شناسایی، حمل تسلیحات ، ترابری و حتی نمونه های انتحاری رسیده است.

شاید یکی از سوالاتی که برای مخاطبین پیش آید این است که چرا توسعه سیستم های بدون سرنشین زمینی همانند نمونه های هوایی از کمیت بالا برخوردار نیست؟ یکی از مهم ترین چالش ها و شاید بتوان گفت مهم ترین چالش در این بخش، رساندن سیگنال های کنترلی به سامانه مورد نظر است. در بخش هوایی حتی بدون ماهواره و با داشتن یک ایستگاه زمینی، به راحتی می توان تا فاصله هایی مثل 200 الی 300 کیلومتر را پوشش داد ولی در بخش زمینی به خاطر خاصیت زمین، حتی در سناریوهای زمین های صاف بدون هیچ عارضه ای، این عدد بسیار کاهش پیدا کرده و در شرایطی مثل جنگ های شهری یا وجود عارضه های طبیعی یا مصنوعی نیز ارسال و دریافت سیگنال از یا به خودروی مورد نظر بسیار مشکل می شود.

حتی در گزینه استفاده از ماهواره نیز در بسیاری از اوقات در شرایط نبرد در فضای شهری، حضور در مناطق خاص جغرافیایی و مکان هایی که به هر دلیل سیگنال های دریافتی ضعیف یا قطع شود، کار هدایت و انتقال پیام به این سیستم ها مشکل می شود. در عین حال، در برخی از موارد توسعه سیستم های هدایتی مستقل بر اساس هوش مصنوعی برای این کلاس از سامانه های بدون سرنشین تعریف شده که البته هنوز در مراحل بسیار اولیه توسعه هستند.

نگاهی به وضعیت جهان در حوزه خودروهای بدون سرنشین

اگر بخواهیم به برخی از محصولات و تلاش های ارتش های بزرگ و پیشرفته جهان در حوزه بدون سرنشین های زمینی نگاهی داشته باشیم، شاید روسها با زره پوش Uran-9 ساخت یکی از زیر مجموعه های شرکت کلاشینکوف روسیه از جمله کشور های پیشرو در این بخش باشند. این سامانه شناسایی و رزمی در سوریه مورد آزمایش قرار گرفته و بر اساس اطلاعات منتشر شده، سابقه چندین مورد درگیری با گروه های تروریستی را نیز در کارنامه خود ثبت کرده است. Uran-9 روسی در زمان حضور خود در سوریه با یک سری مشکلات نیز رو به رو شد و در نهایت این تجربه رزمی باعث شد تا شرکت سازنده به رفع آنها اقدام کرده و در بازه سالهای 2018 الی 2019 میلادی به صورت رسمی وارد سازمان رزم ارتش روسیه شود.

سامانه Uran-9  در سوریه

در ارتش آمریکا در حال حاضر با توجه به تجربیات رزمی از عراق، افغانستان و سوریه، بحث سیستم های بدون سرنشین زمینی خصوصا در بحث کشف و خنثی سازی از راه دور مواد منفجره بسیار داغ است. یکی از جدیدترین سفارش های ارتش آمریکا در این بخش مربوط به بهار سال جاری میلادی و مربوط به 600 دستگاه سامانه بدون سرنشین Centaur ساخت شرکت FLIR Systems است که بیشتر در بحث شناسایی در محیط های پر خطر و بازرسی موارد مشکوک به مواد منفجره و در صورت لزوم دور کردن آنها از محیط مورد نظر کاربرد دارد.

سامانه بدون سرنشین Centaur

اگر بخواهیم به بازار اروپا و گزینه های جدید در این قاره نگاه کنیم شاید یکی از گزینه های جالب، سامانه چند منظوره THeMIS ساخت شرکت Milrem Robotics استونی است که در چینش های مختلف برای ماموریت های شناسایی ، رزمی و حتی باربری نیز فعالیت کرده و اخیرا نیز در جریان حضور نیروهای کشور استونی در قاره آفریقا و کشور مالی به میدان عملیات وارد شده است.

سیستم بدون سرنشین THeMIS در کشور آفریقایی مالی

نسل جدید ربات های چند منظوره وارد خدمت سپاه شدند

در روزهای اخیر و در جریان یک نمایشگاه مهم، تعداد قابل توجهی از سیستم های چک و خنثی سازی بمب در کنار عنوان سیستم های بدون سرنشین زمینی به یگانهای سپاه پاسداران تحویل داده شد. قبل از پرداختن به این مراسم و سیستم های تحویل شده، بد نیست یک اشاره کوتاه به سابقه این سیستم ها در ایران داشته باشیم. به قول ضرب المثل معروف ایرانی، چراغ اول در حوزه بی سرنشین های زمینی در ایران توسط سپاه در سال 1393 روشن شد و در جریان یکی از رزمایش های نیروی زمینی چند سیستم رباتیک که با سامانه های شناسایی و تسلیحاتی مثل تیربارهای سری PKM مجهز شده بودند به نمایش درآمدند. در پاییز سال 1398 نیز نیروی زمینی ارتش از نمونه هایی از گونه های مسلح و انتحاری سیستم های بدون سرنشین زمین پایه خود رونمایی کرد. با این حساب می توان گفت که توسعه و کار روی این سیستم ها در کشور ما در حوزه نظامی سابقه ای حداقل به اندازه یک دهه دارد.

در مراسمی که اخیرا برای تحویل سامانه های جدید رباتیک زمینی به واحدهای مختلف سپاه برگزار شد، بر اساس اعلام رسمی، ربات غواص یونس با ماموریت رصد و شناسایی سطح زیرین کشتی‌ها و دکل‌های نفتی، راکت چک و بازرسی با کاربرد بازرسی بدنی، متلاشی‌کننده بمب و تله انفجاری رعد ۱ با قابلیت متلاشی کردن بسته‌های انفجاری، آشکارساز مواد منفجره نسل ۱ و ۲ با قابلیت آنالیز میدانی مواد منفجره و مخدر و انواع ربات‌های کشف و خنثی‌سازی بمب و مواد منفجره به واحدهای مختلف تحویل شده است.

ربات مخصوص واحد چک و خنثی در مرکز تصویر

متاسفانه همچون اکثر موارد، اطلاعات دقیقی از اینکه هر کدام از ربات های به نمایش درامده در این مراسم چه ویژگی هایی دارند، انجام نشده ولی با نگاهی به تصاویر می توان گستردگی طیف سیستم های تولید شده را درک کرد. از مدل های بسیار کوچک که می تواند برای بحث هایی مثل شناسایی در فضای بسته تا انجام عملیات های انتحاری را انجام دهند، گونه های مخصوص برای عملیات چک و خنثی و خارج کردن بسته های مشکوک از محیط های پر خطر که طیف بیشتری از محصولات تحویلی را شامل می شدند ، یک نمونه مجهز به دو تیر راکت و یک نموه بزرگ چرخ دار به اسم " قاسم " که یک فروند سیستم بدون سرنشین عمود پرواز سبک روی آن وجود داشت.

خودروی بدون سرنشین زمینی مجهز به دو تیر راکت سبک

سیستم بدون سرنشینی همچون "قاسم"، دارای این قابلیت است که به خاطر اندازه بزرگ خود در نقش هایی مثل حامل بار و یا سیستم شناسایی و تهاجمی به کار برود. گزینه هایی مثل نصب موشک های ضد زره ، مسلسل های سنگین و همچنین سیستم های اپتیک روی این سیستم زمینی بدون سرنشین از جمله موارد قابل دسترس است. یا بحث سیستم رباتیک زیر آبی بدون سرنشین که می تواند برای شناسایی و بازبینی شناورها و دکل های نفتی به کار برود و خصوصا در شرایط بروز نشتی ها در خطوط نفتی یا ایجاد حفره در بدنه کشتی ها می تواند یک گزینه امن برای بازدید موقعیت و در عین حال عدم به خطر انداختن جان خدمه انسانی باشد.

سیستم بدون سرنشین قاسم در مرکز تصویر - سیستم های بدون سرنشین کوچک با ماموریت احتمالی شناسایی در کنار آن

در نهایت باید به این مسئله اشاره کرد که در این زمان، حداقل نمی توان به صورت گسترده به مشخصات و مختصات این خودرو های بدون سرنشین پرداخت اما وارد شدن به موقع بخش های تحقیقاتی و عملیاتی سپاه و ارتش به بحث استفاده از سیستم های بدون سرنشین و رباتیک زمینی در اندازه های مختلف بویژه بزرگ یک اقدام مهم و قابل توجه است. البته ذکر این مسئله نیز لازم است که توسعه سیستم های بدون سرنشین زمینی در ایران همچنان به نسبت بخشی مثل حوزه هوایی در قدم های اولیه قرار داشته و همان طور که در ابتدای این گزارش نیز اشاره شد در تمام دنیا با چالش های خاصی مربوط به بحث های کنترل امواج رو به رو است ولی با این روند می توان امید داشت که همچون بخش هوایی و انبوهی از پهپادهای مدرن و موثر، در سالهای بعد بیشتر از امروز، از سیستم های بدون سرنشین زمینی در ایران بشنویم و بنویسیم؛ انشاء الله.

منبع: مشرق