تسنیم: در آخرین روزهای ماه آبان، نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یک دستاورد جدید و مهم را رونمایی کرد که موجب شکلگیری تحلیلهای مثبت و منفی مختلفی پیرامون آن شد اما مهمتر از همه، کارکرد مهم و اثرگذار این دستاورد برای توسعه قدرت نیروی دریایی سپاه بود که از قضا تحلیلگران حوزه نظامی نیز همین بخش را بهجای برخی مسائل ظاهری مورد توجه قرار دادند.
این دستاورد رونمایی از یک شناور آبیخاکی و چندمنظوره بهنام شهید رودکی بود که با حضور فرماندهکل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بندرعباس صورت گرفت و این شناور بهصورت عملیاتی به ندسا تحویل داده شد.
ناو چندمنظوره شهید رودکی
لزوم تجهیز سپاه به شناورهای بزرگ در جلسه فرماندهان نیروی دریایی سپاه در مشهد مقدس در سالهای گذشته مورد تصویب قرار گرفته بود، در این راستا یک مسیر، طراحی و ساخت شناور در داخل کشور بود که شناور 55متری شهید ناظری با عرض 14 متر و در آینده نمونه بزرگتر آن از مصادیق این مسیر هستند.
همچنین شناورهای لندینگ کرافت 80متری ساخت وزارت دفاع با عرض 17.5 متر هم از دیگر شناورهای بزرگ مفید برای نیروی دریایی سپاه است که با تناژ نهایی نزدیک به 4400 تن ساخته شده است.
شناور شهید ناظری
لندینگکرافت 80متری ساخت وزارت دفاع
اما هرچند امکان خرید شناورهای نظامی از خارج تا همین چند هفته پیش بهدلیل تحریمهای خارجی تقریباً ناممکن بود اما مسئولین سپاه راهکار آزمودهشده دیگری را برگزیدند که از جهت هزینه و زمان دستیابی به محصول، صرفهجویی بسیار چشمگیری بهدنبال دارد. این راهکار، خرید شناور غیرنظامی و ایجاد تغییرات لازم در آن برای تبدیل به شناور نظامی است؛ راهکاری که حتی توسط نیروی دریایی آمریکا که از وضعیت بودجه خوبی برخوردار است بهکار گرفته شده است. این نیرو هم شناورهای نفتکش را به شناور چندمنظوره تبدیل کرده و هم شناور باری کانتینربر با عمر 16 سال را به شناور نظامی لجستیکی.
شناور پشتیبانی USNS Shughart که از تبدیل یک شناور باری غیرنظامی حاصل شده است
البته نیروهای نظامی ایران ابتکاراتی را نیز که مشابه خاصی در دنیا نداشته است در کارنامه خود دارند و از این جهت لزوماً نیازی به اجرای یک ابتکار توسط یک ارتش خارجی وجود ندارد اما در صورتی که مشابه خارجی داشته باشد دستکم بخش امکانسنجی کار صورت پذیرفته است.
ناو شهید رودکی شناوری با طول حدود 150 متر، عرض 22 متر و تناژ 12000 تن است. این ناو به سرعت بیشینه 14 مایل دریایی دست مییابد و موتور غولپیکر 71تنی آن دوره بین تعمیر اساسی 24000 ساعت یعنی بیش از 2.5 سال کار بدون توقف دارد.
این شناور پس از ناو لجستیکی خارک با بیش از 200 متر طول، فعلاً و تا زمان عملیاتی شدن ناوبندر جدید نیروی دریایی ارتش بزرگترین شناور نظامی کشور است.
ناو شهید رودکی در حدود 50 درصد در طول و چند برابر در تناژ از ناوهای لجستیکی رده بندرعباس نیروی دریایی ارتش نیز بزرگتر است که در یک دهه گذشته بههمراه دیگر ناو این رده یعنی بوشهر، تاکنون با حضور متعدد در مأموریت حفاظت از منافع کشور در آبهای بینالمللی و دوردست کارنامه درخشانی دارند.
شناور شهید رودکی نیروی دریایی سپاه
ناو شهید رودکی پیش از خریداریشدن توسط سپاه یک کشتی ترابری از نوع Roll on/Roll-off یا بهطور خلاصه Ro/Ro بوده است که بهمعنی امکان سوار و پیاده شدن بارها روی چرخهای خود است.
برای این منظور این شناور بین طبقات مختلف خود دارای سطح شیبدار یا رمپ است. یک درب شیبدار یا رمپ بزرگ نیز در قسمت پشت این شناور وجود دارد که خودروها امکان تخلیه سریع از آن را دارند.
تصویر گرافیکی از فضای داخلی یک شناور از رده Ro/Ro و نمای سطوح شیبدار داخلی و بیرونی
همینجا یکی از نکات مثبت و قابل توجه این شناور نمایان میشود که قابلیت حمل تعداد بالایی خودرو و ادوات زرهی چرخدار یا شنیدار است که امکان تخلیه سریع در عملیاتهای آبیخاکی را دارند.
با توجه به این ریشه مأموریتی و کارکردی ناو شهید رودکی پیش از نظامی شدن، یک مزیت قطعی برای این انتخاب سپاه قابل ذکر است و آن هم عدمنیاز به طبقهبندی و تغییرات ساختاری در داخل این شناور برای ایجاد بخشها یا کامپارتمنتهای داخلی و مسیرهای ارتباطی بین طبقات است.
فضای داخلی یک شناور Ro/Ro که بهواسطه سطوح شیبدار، خروج ادوات چرخدار بهسرعت انجام میشود
امری که در صورت انتخاب یک نوع کشتی دیگر مثلاً نفتکش قطعاً باید اجرا میشد و علاوه بر هزینه، زمان آماده شدن شناور برای عملیات را نیز بسیار بیشتر میکرد، البته در حالت نیاز به تغییر در ساختار داخلی، این مزیت جانبی نیز وجود دارد که مطابق با جزئیات نیاز یک شناور نظامی اقدام به تغییر در طبقات داخلی و مسیرهای دسترسی طبقات به هم و به عرشه شود.
در هر صورت نیاز سپاه به شناورهای بزرگ برای پشتیبانی از گروه رزمی شامل شناورهای موشکانداز رده قدر و حتی دستههای قایقهای تندرو در عملیاتهای دورتر از ساحل نسبت به حالت فعلی با در اختیار گرفتن شناور شهید رودکی بهمیزان خوبی مرتفع میشود. این ناو با داشتن ظرفیت حمل سوخت بسیار زیاد قابلیت ماندگاری طولانیمدت در دریا و حتی تأمین سوخت شناورهای همراه خود را دارد.
انواع زیردریاییهای سبک سرنشیندار و بدون سرنشین سپاه و همچنین قایقهای اژدرافکن دوزیست ذوالفقار سپاه نیز از دیگر شناورهایی هستند که میتوانند ناو شهید رودکی را مبدأ عملیات خود قرار دهند و بازوهای سپاه در نبرد ناهمتراز دریایی را به صدها کیلومتر دورتر از سواحل ایران یا به نزدیکی سواحل و بنادر دشمن انتقال دهند.
همچنین امکان حمل دهها تانک و نفربر و انواع خودروهای سبک و سنگین نیز در این ناو وجود دارد که در نتیجه آن ناو شهید رودکی در رویکرد تهاجمی سپاه بهسرعت جای خود را باز خواهد کرد.
نکته دیگر این است که بهسبب طول و عرض زیاد این ناو، امکان استفاده موقت از گستره وسیعی از تجهیزات و نصب تجهیزات رزمی تخصصی در آینده روی این ناو وجود دارد، بهبیان دیگر دست طراحان تجهیزاتی ندسا برای ایجاد تغییرات مورد نیاز در آینده باز است.
تجهیزات نمایشدادهشده روی شناور شهید رودکی؛ موشکهای ضدکشتی و رادار مربوط (کادر زرد)، بالگرد و پهپادها (کادر آبی)، سامانه سوم خرداد (کادر مشکی) و قایق تندرو (کادر سفید)
یکی از نقدهای مطرحشده در مورد ناو شهید رودکی، چیدمان تجهیزات روی آن در زمان رونمایی است. ناگفته پیداست که قرارگیری بخشی از تجهیزات مذکور روی عرشه بهمنظور نمایش گستره مأموریتی قابل اجرا با این ناو بوده است و قرار نیست در مأموریت رزمی، پهپادها و قایقهای تندرو روی سطح فوقانی عرشه قرار داشته باشند، بلکه پهپادها بهتناسب نیاز به سطح عرشه آورده و با پرتابگر گازی JATO پرتاب میشوند. قایقهای تندرو نیز از درب شیبدار پشتی به دریا وارد شده و از همان درب، بازیابی میشوند.
پهپاد ابابیلــ2 روی عرشه ناو شهید رودکی؛ سامانه سوم خرداد در پشت آن قابل مشاهده است
در مورد عدم نصب رادار جستوجوی هوایی و رادار کشف اولیه اهداف دریایی روی این شناور و نیز استفاده از سامانه موشکی پدافند هوایی سوم خرداد بهصورت محمول و متحرک روی این شناور، میتوان پاسخ را در سخنان فرماندهان سپاه در روز رونمایی جستوجو کرد.
با توجه به تحولات اخیر منطقه خصوصاً نیروی دریایی ارتش تروریستی آمریکا، لازم بود شناور شهید رودکی در اولین فرصت ممکن برای اجرای مأموریتهای محوله خصوصاً بحث تجسس و جمعآوری اطلاعات راهی دریا شود،
از این رو راهکار موقت بهکارگیری سامانه سوم خرداد بهصورت محمول که قبلاً آزمونهای خود را روی شناور سبک شهید سیاوشی پس داده بود، برگزیده شد.
این سامانه توانایی درگیری همزمان با 4 هدف مجزا تا برد دستکم 105 کیلومتر را دارد و آزمون رزمی خود را نیز با انهدام پهپاد پیشرفته جاسوسی آمریکایی گلوبال هاوک در خرداد ماه سال گذشته بهخوبی پس داده است.
شناور شهید سیاوشی که سامانه سوم خرداد روی آن آزمایش شد و قرار است بههمراه ناو شهید رودکی به مأموریت شمال اقیانوس هند اعزام شود
تجهیزات نمایشدادهشده روی عرشه ناو شهید رودکی؛ جرثقیل متحرک روی سطح شیبدار در دالان انتهای عرشه قابل مشاهده است
رادار شناسایی اهداف دریایی نیز به همین ترتیب بهصورت محمول روی خودرو برگزیده شد تا نیاز به درگیر شدن شناور در اسکله برای کارهای مهندسی و فنی نصب رادار روی سازه ناو نباشد.
شناور شهید رودکی بهعلت برخورداری از یک سازه نسبتاً بزرگ، ارتفاع و فضای کافی هم برای نصب رادار جستوجوی هوایی و هم رادار جستوجوی سطحی مورد نیاز برای موشکهای کروز را دارد و از این نظر هم دست متخصصان سپاه برای تغییراتی آتی باز است.
8 موشک کروز ضد اهداف سطحی از نوع قادر با برد 220 کیلومتر یا قدیر با برد 300 کیلومتر روی ناو شهید رودکی نصب شده است که از این حیث یعنی تعداد موشک کروز فعلاً بین تمام شناورهای نظامی ایران سرآمد است.
چهار پرتابگر دوتایی موشک کروز ضدکشتی روی عرشه ناو شهید رودکی نصب شده است که دو عدد از آنها در این تصویر مشاهده میشوند
رادار جستوجوی سطحی مربوط به موشکهای کروز
با توجه به طراحی اولیه شناور شهید رودکی که امکان حمل بارهای کانتینری روی عرشه آن در نظر گرفته شده بوده است عرشه فوقانی این شناور فضای مناسبی برای حمل بالگرد دارد و توانایی استقرار سه بالگرد از کلاس بل412 را ــ که فعلاً یک فروند آن روی این ناو مشاهده شده است ــ دارد.
بالگرد 412 مشاهدهشده روی ناو شهید رودکی به یک رادار شناسایی عوارض ساحلی در دماغه خود مجهز است. احتمالاً امکان نشست و برخاست بالگرد میل171 نیز با توجه به وسعت عرشه، روی ناو شهید رودکی وجود دارد.
در بخش جلویی این شناور نیز فضای کافی برای ایجاد آشیانه بالگرد در آینده وجود دارد که قطعاً در مأموریتهای طولانیمدت در آبهای دوردست برای نگهداری از بالگرد مفید است.
بالگرد دوموتوره و چهارپره بل412 مجهز به یک رادار ناوبری در دماغه
یکی دیگر از هواگردهای ندسا که احتمال بهکارگیری آن روی ناو شهید رودکی وجود دارد، قایق پرنده باور است.
این قایق وسیلهای است که با استفاده از اثر سطح امکان پرواز در ارتفاع پایین را دارد و در مأموریتهای شناسایی و تهاجمی سبک کاربرد دارد. انواع پهپادهای شناسایی و رزمی ساخت داخل که از روی پرتابگرهای کوچک مأموریت خود را آغاز میکنند قابل به خدمت گرفتن روی ناو شهید رودکی هستند.
در این میان پهپادهای شناسایی و انتحاری ابابیلــ2، پهپادهای عمودپرواز از نوع مولتیروتور و نیز نمونه عمودپرواز پهپاد معراج و نیز پهپادهای بالپرنده سری شاهد با توان حمل 4 بمب نقطهزن سدید از گزینههای قابل طرح برای خدمت در ناو شهید رودکی هستند.
پهپادهای شناسایی همچون نمونه عمودپرواز معراج، نقش مهمی در هدفیابی زودهنگام و ماورای افق برای استفاده از برد حداکثری موشکهای کروز دریایی و اطلاع از آرایش رزمی دشمن در فواصل چندصدکیلومتری ناو هستند.
یکی از نکات کلیدی که در سخنان فرمانده نیروی دریایی سپاه به آن اشاره شد، امکان نصب هر نوع موشک روی این شناور بود، تأکید روی "هر نوع موشک" تشویقکننده برای گمانهزنی راجع به این مسئله است.
علاوه بر موشکهای کروز ضد اهداف سطحی ساخت ایران که بردهای 700، 1350 و 2000 کیلومتری برای آنها ذکر شده و روی پرتابگرهای جعبهای مستقر روی کامیون مشاهده شدهاند، امکان حمل پرتابگرهای متحرک کامیونی برای موشکهای بالستیک تاکتیکی نیز روی این شناور دور از ذهن نیست.
لازم به ذکر است که شلیک راکتهای توپخانهای و موشکهای بالستیک تاکتیکی از عرشه شناورهای نظامی چه با پرتابگرهای نصبشده بهصورت دائم و چه با پرتابگرهای متحرک امری است که در دنیا مشاهده شده است.
از نظر تأثیر روی دقت پرتاب نیز لازم به ذکر است که برخی کشورها اقدام به پرتاب ماهوارهبر از روی شناورهای دریایی کردهاند. موشکها با توجه به برخورداری از هدایت تا انتهای مسیر، خطاهای ناشی از شلیک از روی شناور دریایی را جبران میکنند.
شلیک راکت هدایتشونده GMLRS با برد 70 کیلومتر از روی عرشه شناور
موشکهای بالستیک ضد کشتی سوخت جامد خلیج فارس و هرمزــ1 و 2 و ذوالفقار بصیر و نیز موشکهای حاجقاسم، دزفول و رعد500 از گزینههایی هستند که بهعلت برخورداری از پرتابگرهای تماممتحرک کامیونی و عدم نیاز به وسائل پشتیبان دیگر، بهراحتی امکان بهکارگیری بهصورت موقت در صورت نیاز روی شناور شهید رودکی را دارند.
در این صورت ناو شهید رودکی میتواند با توجه به توان حمل دهها دستگاه کامیون کانتینربر که در توان معمول لجستیکی آن پیش از تبدیل به شناور نظامی وجود داشته است، به یک تهدید جدی برای پایگاههای مهم دشمن در فواصل دور باشد.
آنچه برای تضمین اجرای عملیات موفق نظامی توسط یک شناور در زمان حاضر و با چینش امروزه ادوات نظامی در دنیا مطرح است، برخورداری از یک دفاع هوایی قابل اتکا در قالب پوشش هوایی یا پدافند هوایی دریاپایه است.
در بحث پوشش هوایی با توجه به عدم برخورداری از هواپیمای رزمی متناسب در نیروهای مسلح این نیاز برای ناو شهید رودکی تنها بهواسطه پهپادهای مسلح همچون کرار رهگیر یا پهپادهای کوچکتر مجهز به موشکهای رده سبک هوا به هوا تا حدودی قابل رفع است.
اما در بحث پدافند هوایی دریاپایه در رده سامانههای توپخانهای، در کالیبرهای مختلف تسلیحات بومی به تولید رسیده است، خصوصاً در سالهای اخیر سامانه چندلوله یا گتلینگ بهنام کمند در داخل توسعه یافته که روی تعدادی از ناوهای نیروی دریایی ارتش نیز نصب شده و آزمونهای عملیاتی خود را نیز پشتسر گذاشته است.
این سامانه با نواخت تیر متغیر 4000 تا 7000 گلوله و برد عملیاتی 4 کیلومتر با گلولههای کالیبر 30میلیمتری ساخته شده است که به سامانههای هدفگیری و کنترل آتش نیز مجهز و از دقت مطلوبی در مقابله با انواع اهداف هوایی خصوصاً موشکهای کروز برخوردار است.
ناو شهید رودکی چه از نظر فضای در دسترس و چه از نظر تناژ مشکلی برای پذیرش این سلاح ندارد و امید میرود در آینده نزدیک برای دفاع مؤثر از خود به این سامانه ارزنده مجهز شود.
سامانه دفاع نقطهای کمند قابل نصب روی ناو شهید رودکی
در رده موشکی نیز هرچند بهکارگیری سامانه سوم خرداد نشان از توجه ندسا به اهمیت پدافند هوایی دارد اما نوع بهکارگیری چنین سامانهای و نیز کمیت موشکها و پوشش راداری لازم برای بهرهوری حداکثری آن نیاز به کارهای تکمیلی دارد.
در سالهای اخیر اخبار متعددی از توسعه چند نوع سامانه موشکی برد کوتاه جدید در داخل کشور نیز منتشر شده است که قطعاً این نوع از موشکها نیز برای تکمیل لایه دفاعی برد کوتاه کنار موشکهای دوشپرتاب لازم است و باز هم فضای در دسترس و تناژ ناو شهید رودکی مشکلی برای پذیرش این نوع از سلاحها را ندارد.
همانطور که اشاره شد و در تصاویر نیز مشهود است، سازه ناو شهید رودکی از حجم کافی، ارتفاع مناسب و موقعیت مطلوب برای نصب انواع سامانههای الکترونیکی، نظارت اپتیکی و جنگ الکترونیک برای حمایت از عملیاتها و نیز حفاظت از خود شناور در برابر تهاجم دشمن برخوردار است.
هماکنون سامانههای مخابراتی یکپارچه و سامانه جنگال پیشرفته ساخت داخل روی این ناو نصب شده است. احتمالاً در اولین فرصت پس از بازگشت این شناور از مأموریت خود در اقیانوس هند، سامانههای بیشتر و پرتعدادتر روی آن گسترش مییابد.
همچنین با توجه به ماهیت پشتیبانی از عملیات آبیخاکی بین مأموریتهای ناو شهید رودکی، تجهیز این شناور به برخی تسلیحات تاکتیکی پیشرفته و نقطهزن برای حمایت از نیروهای عملکننده در این نوع عملیات لازم است.
توپ 76میلیمتری فجر27، موشکهای ضدزره و موشکهایی نظیر شفق یا آذرخش و نیز راکتهای نقطهزن 122میلیمتری و حتی نمونههای هدایتشونده از فجرــ4 و 5 از جمله این تجهیزات قابل نصب و بهکارگیری روی شناور شهید رودکی یا سایر شناورهای مشابه در ارتش و سپاه هستند.
راهکار خرید شناور غیرنظامی و تبدیل آن، کاهش حداکثری زمان و همچنین هزینه را برای بهخدمتگیری سریع یک شناور برای رفع طیفی از نیازهای نظامی بهدنبال دارد که نیاز گسترده نیروهای دریایی کشور از یک سو و فرایند بسیار زمانبر طراحی و توسعه و ساخت شناور در داخل کشور با توجه به محدودیتهای همکاری خارجی و بودجه داخلی از سوی دیگر سبب میشود که این راهبرد ارزش دوچندانی برای نیروهای دریایی کشور در بحث شناورهای پشتیبانی، لجستیکی و چندمنظوره داشته باشد.
با این رده از شناور امکان ایجاد پایگاه پشتیبانی متحرک شناور در فواصل دور از ساحل ایجاد میشود و نیز توان کشور در اجرای عملیاتهای آبیخاکی و تهدید دشمن در خاک خودش افزایش مییابد؛ امری که با توجه به تغییر راهبرد تهاجمی کشور خصوصاً در عرصه دریا باید مورد توجه کافی قرار گیرد.
وعده فرمانده نیروی دریایی سپاه برای بهکارگیری شناورهای بزرگ دیگر در آینده نزدیک بشارت خوبی برای تقویت این جنبه از قدرت نظامی دریایی جمهوری اسلامی ایران است.