با توجه به اهميت موضوع سبک خريد و مصرف کالا که رهبر انقلاب در اين ديدار، به آن اشاره کردند و در آستانه فرارسيدن ايام سال نو، پايگاه اطلاع رساني «KHAMENEI.IR» طي فراخواني اعلام کرد که به پرسش هاي شرعي مخاطبان درباره «احکام خريد و مصرف، توليد و فروش کالا» مطابق با فتاواي حضرت  آيت ا... العظمي خامنه اي پاسخ مي دهد.حجت الاسلام والمسلمين محمدحسين فلاح زاده، عضو دفتر استفتائات حضرت آيت ا...  العظمي خامنه اي و رئيس مرکز موضوع شناسي احکام فقهي به پرتکرارترين سؤالات مطابق با فتاواي معظم له پاسخ داده است که در ادامه، متن بخش نخست پاسخ  هاي ايشان به اين سؤالات ارائه مي شود.

آيا سخنان حضرت آقا درباره  خريد کالاي داخلي به معناي فتواي حرمت خريد جنس خارجي در صورت وجود مشابه داخلي است؟ يا اينکه صرفاً يک توصيه است؟ يا اينکه حکم حکومتي است؟ در هر صورت چه نسبتي با نظرات ديگر مراجع تقليد دارد؟

اگرچه اينجا نمي توانيم بگوييم که اين فتواي شرعي است و اگر کسي يک مورد کالاي خارجي خريده و بخواهد استفاده کند، او مرتکب کار حرام و گناه شده است، اما از طرف ديگر هم نمي توانيم اين سخنان را يک توصيه  ساده تلقي کنيم. ايشان در بياناتشان تعبير «بايد» داشتند اما «بايد» به معناي حرمت فقهي نيست. ولي به هر حال همه  کساني که نظر حضرت آقا برايشان محترم است يا به کشورشان و تقويت اقتصاد کشورشان علاقه دارند، به دنبال پيشرفت کشورشان هستند، به اين توصيه گوش دهند. فرقي هم نمي کند که اين افراد مقلد مراجع ديگر باشند يا مقلد حضرت آقا. به هر حال مجتهد جامع الشرايطي که رهبري جامعه را بر عهده دارند و بر قله  اداره  کشور قرار دارند و از مسائل کشور به خوبي آگاه هستند، يک توصيه اي به مردم مي کنند و مردم اگر پيشرفت کشورشان را مي خواهند بايد به اين توصيه گوش دهند.

آيا اگر کالايي را به خاطر اينکه ايراني است بخريم ثواب برده ايم؟ چرا؟

اگر قصدتان از خريد کالاي ايراني اين باشد که نظر حضرت آقا، مراجع معظم تقليد و دين اين است؛ يا به هر حال اين کار شما موجب تقويت مسلمانان و اقتصاد مملکت اسلامي شود تا بتوانيم در مقابله با دشمن و تحريم دشمن روي پاهاي خودمان بايستيم و استقلال خود را حفظ کنيم، قطعاً اين کار شما ثواب دارد.

منظور از کالاي ايراني دقيقاً چيست؟ اگر اجزاي يک کالا در خارج از کشور توليد شده و فقط در کشور ما سر هم مي شود، مي توان آن کالا را ايراني ناميد؟ مصرف کالايي که مشابه ايراني ندارد، چه حکمي دارد؟

هر چند اين سؤال را بايد از اهل فن، بازار و توليدکنندگان پرسيد که چه کالايي را ايراني و چه کالايي را غيرايراني مي دانند، اما اجمالاً بسياري از کالاها در داخل توليد مي شوند که مواد اوليه  يا اجزايش خارجي است؛ و در اينجا طبق مقررات با مجوز قانوني مونتاژ و عرضه مي شوند، نمي توان گفت که اين کالاها خارجي هستند، اگرچه در اين موارد هم خريد کالايي که صددرصد داخلي است، يعني متخصصان داخلي آن را طراحي کرده اند و مي سازند بهتر است و اين کار به اقتصاد کشور کمک بيشتري مي کند.

آيا کالاهاي توليد داخل که تحت ليسانس کشورهاي خارجي هستند، خارجي محسوب مي شوند؟ خريد اين کالاها چه حکمي دارد؟

ممکن است يکسري از اجناس برندش خارجي باشد ولي در داخل توليد بشوند، يا شيوه توليد خارجي است يا کارخانه اش را آنها ساخته اند يا تحت ليسانس کشور ديگري باشد، اين کالا، خارجي محسوب نمي شود و خريدش جايز است، مگر اينکه منع قانوني داشته باشد يا بدانيم و مطمئن باشيم که خريداري اين کالا موجب کمک به دشمنان مي شود که در اين صورت جايز نيست.

«مشابه داخلي داشتن» کالاهاي خارجي به چه معناست؟ يعني کيفيت و ميزان کارايي کالاي داخلي و خارجي هم مشابه باشد؟ يا اينکه صرف وجود يک کالاي داخلي در بازار با هر کيفيتي ملاک است؟

عرض مي کنيم وقتي يک کالا خريداري مي شود به چه غرضي است؟ چه فايده اي دارد؟ چه استفاده اي از آن مي شود؟ به عنوان مثال دارو را براي درمان بيماري مي گيرند، اگر اين دارو نمونه  خارجي دارد، نمونه  داخلي هم دارد و نمونه  داخلي همان تأثير را دارد و با استفاده از آن بيمار درمان مي شود، اينجا مشابهت وجود دارد. يا مثلاً لوازم منزل مثل بخاري که هر دو نمونه  ايراني و خارجي گرم کننده هستند و به هر حال با خريد اين کالا غرض حاصل مي شود؛ ممکن است گاهي وقت ها هم کيفيت مشابه داخلي کمي پايين تر باشد، اما با خريد آن غرض حاصل مي شود.اما يک وقت است که با خريدن يک کالا واقعاً خريدار متضرر مي شود و واقع مطلب اين است که به او مي گويند تو مغبون شدي، بي خود اين کالا را خريدي، آن فايده اي را هم که به خاطر آن، اين کالا را خريدي، ندارد؛ ما به اين کالا نمي گوييم مشابه.

با توجه به اينکه برخي لوازم و قطعات، ساخت کشورهايي هستند که آن کشورها دشمن ما محسوب شده و از توليد اين کالا به آنها سود مي رسد، آيا خريد آن کالاها جايز است؟

اگر کساني که از بابت خريد اين کالا توسط ما سود مي برند يا کمکي به آنها مي شود از دشمنان ما باشند، يعني کساني که در حال جنگ با مسلمانان هستند مثل رژيم غاصب صهيونيستي يا گروه هاي تکفيري که الان در حال جنگ با مسلمين هستند، خريدن آن کالا حرام است؛ اما اگر مطمئن نيستيم که آنها سود مي برند يا نه، اشکالي ندارد.

برخي از کالاها وجود دارد که گفته مي شود برند آنها صهيونيستي بوده و مقداري از سودش به جيب رژيم اشغالگر قدس مي رود، اما از سوي ديگر اين کالاها به طور کاملاً رسمي و قانوني در کشور توليد و خريد و فروش مي شوند. پرسش اين است که صرف توليد شدن و قانوني بودن توليد و فروش يک کالا در جمهوري اسلامي ايران، به معناي غيرصهيونيستي بودن آن است يا خير؟ در اين ميان وظيفه  مردم چيست؟

مشابه اين سؤال را در مورد آهنگ هايي که از صدا و سيماي جمهوري اسلامي پخش مي شود يا آهنگ هايي که مجوز نهادهاي رسمي را دارد مي پرسند که آيا صرف اين پخش شدن يا مجوز داشتن دليل بر حلال بودن گوش کردن به آنها است يا نه؟ در جواب گفته مي شود که صرف پخش شدن يک آهنگ از صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران يا داشتن مجوز قانوني دليل بر حليت نيست. ممکن است موضوع از مواردي باشد که مسئولين امر تشخيص داده اند که آن آهنگ «غنايي» و «مطرب» نيست، اما شما تشخيص داديد که مطرب است، پس شما نبايد گوش دهيد.درباره  اين موضوع هم يک وقت است که توليد و فروش يک کالا مجوز قانوني دارد، ولي شما در موردي خاص تشخيص تان اين است که اين کالا صهيونيستي است يا برندش متعلق به آنها است يا بهره اي به آنها مي رسد، در اين صورت شما مجاز نيستيد که آن کالا را خريداري کنيد. اما بايد دقت کنيد که تبليغات عليه نهادهاي رسمي کشور که آنها مجوز قانوني صادر کرده اند جايز نيست. شايد تشخيص مسئولين اين است که با توليد يا فروش اين کالا به صهيونيست ها کمک نمي شود.حال اگر شما شک داريد و يقين نداريد که کالايي که در داخل کشور توليد و توزيع مي شود متعلق به دشمنان يا صهيونيست ها است يا اينکه به آنها کمک مي شود يا نه، خريدن آن کالا اشکالي ندارد. البته در اين گونه موارد که شک داريد احتياط خوب است. اما اگر خريداري کرديد، مرتکب گناه و حرام نشده ايد.

اگر به هر دليلي کسي کالايي خارجي را که مشابه داخلي دارد، خريد، آيا استفاده از آن کالا جايز است؟ يا اينکه چون نبايد مي خريده، الان استعمالش هم اشکال دارد؟

اين مطلب دو صورت دارد؛ يک وقت اين کالا ساخت دشمنان ما است، يعني متعلق به کساني است که در حال جنگ با مسلمين هستند مثل دولت غاصب صهيونيستي يا برخي از کشورهايي که الان در حال جنگ اقتصادي با کشور ما هستند و ما را تحريم کرده اند. به طور کلي ما نبايد به دشمنان مان کمک کنيم. اما حکم اين مسئله فرق مي کند:اگر شخص کالايي را خريده است، مثلاً وسيله  نقليه اي خريده و الان متوجه شده است که اين وسيله، ساخت و متعلق به دشمنان ما بوده و نبايستي مي خريده است، حالا آيا مي تواند از آن استفاده کند يا نه؟ اگر استفاده شما از آن کالا تبليغ و ترويج کالاي آنها باشد يا به نحوي کمک به آنها باشد، اين استفاده جايز نيست.اما اگر داريد استفاده مي کنيد، تبليغ و ترويجي هم نيست، پولش هم ديگر از دست رفته، اگر هم آن کالا را کنار بگذاريد، به نحوي اسراف محسوب مي شود و امکان پس دادن هم وجود ندارد، در اينجا استفاده اشکالي ندارد؛ مگر اينکه مفسده اي بر آن مترتب شود، مثلاً اينکه حجم زيادي از آن کالا که مشابه داخلي هم دارد استفاده شود و اين کار موجب تضعيف کالاي ايراني شود و ضرر به اقتصاد اسلام و مسلمين بخورد که در اين صورت يک حکم ثانوي است و مفسده بر آن مترتب مي شود. اما تا زماني که در آن حد نباشد، استفاده از آن کالا اشکالي ندارد.

در صورتي که اجناس غير ايراني را براي ما هديه آورده باشند و خودمان تهيه نکرده باشيم، حکم استفاده از آن کالا چيست؟

کالايي که هديه آورده اند و خارجي است متعلق به کجاست؟ اگر براي صهيونيست ها يا دشمناني است که در حال جنگ با مسلمين يا نظام اسلامي هستند، اين استفاده  اگر به نحوي تبليغ يا ترويج آن کالا باشد که ديگران هم تشويق شوند و خريداري کنند، اين کار حرام است.

اگر ديگران آن کالا را هديه آورده اند و پس دادنش هم ممکن نيست، در اين گونه موارد اگر بتوانيد کالا را نگيريد و آن فرد را هم توجيه کنيد که اين کالا مربوط به دشمنان است و من به اين خاطر استفاده نمي کنم و شما هم استفاده نکنيد، اين خودش نهي از منکر است؛ چون خريدن کالاي دشمناني که در حال جنگ با مسلمين هستند، کمک به دشمنان ما است و کمک به آنها حرام است و کسي که خريداري کند، منکَر مرتکب مي شود و نهي از منکَر بر ما واجب است. يعني اگر بدانيم که آن شخص هديه دهنده باز هم از اين کالا مي خرد بايد او را نهي کنيم؛ اين گام اول.گام دوم زماني است که ديگر از اين مرحله گذشته است؛ او کالا را هديه آورده و شما متوجه شديد که اين کالا مربوط به دشمنان است، اما برگرداندن آن يا ممکن نيست يا اثر و ثمري ندارد، در اين صورت استفاده از آن کالا اگر باعث تبليغ و ترويج آن نشود، اشکال ندارد.

بعضي از کالاهايي که توليد داخل است، کيفيت خوبي ندارند و در صورت خريد، بايد بعد از مدتي آن را تعويض کنيم؛ با اين حال آيا صرف اينکه کالايي ايراني است بايد آن را بخريم؟

مسئله اين است که ما بايد متوجه اين مسئله باشيم که زمان ما، زمان حساسي است. اگر اين تحريم ها نبود و خريد کالاي خارجي لطمه به اقتصاد کشور نمي زد، شايد اين مسئله مشکلي نداشت. اما اگر يک نگاه کلان داشته باشيم، متوجه مي شويم که الان عصر و زماني است که خريد کالاي خارجي در حالي که نمونه  داخلي وجود دارد به اقتصاد کشور لطمه مي زند. البته توليدکنندگان نيز بايد دقت بيشتري کنند تا کيفيت کالاي آنها بالا برود. حال اگر کيفيت کالاي ايراني مقدار کمي پايين تر بود و کالاي داخلي در حد کالاي خارجي نبود، در آن صورت اگر افراد کالاي داخلي را خريداري کنند بهتر و شايسته تر است.

خريد برخي محصولات توليد داخل به دليل پايين بودن کيفيت شان، باعث خسارت خريدار مي شود؛ اين در حالي است که خريد نمونه هاي خارجي آنها باعث ايجاد امنيت بيشتر مصرف کنندگان مي شود. آيا در اين صورت خريد کالاي خارجي جايز است؟

به توليدکنندگان داخلي توصيه مي شود که کيفيت کالاها را بالاتر ببرند ولي بخشي از اين حرف ها تبليغات سوء است، يعني اين گونه نيست که کيفيت کالاهاي  ايراني هميشه پايين تر باشد، حتي در برخي موارد بالاتر است و بعضي افراد همان کالاهاي ايراني را با برند خارجي مي فروشند، تنها به اين خاطر که بعضي افراد نگاه بهتري به کالاي خارجي دارند؛ اما اين مسئله واقعيت ندارد و توهم بي جايي است.اما بر فرض اينکه کالاي داخلي واقعاً کيفيت نداشت و خريد آن موجب خسارت خريدار شود، در اينجا توليدکننده ضامن است و مسئوليت شرعي دارد؛ در اينجا کسي نمي گويد که شما حتماً برويد کالايي را که کيفيت ندارد، خريداري کنيد، بلکه اگر مشابه داخلي خوبي دارد، شما آن مشابه داخلي بهتر را خريداري کنيد تا آن کسي که توليدکننده  کالاي کم کيفيت است بفهمد و سعي کند کيفيت کالاي خود را ارتقا دهد. اين کار يک نمونه  نهي از منکر است.

اگر پزشک به ما گفته باشد که از يک داروي خارجي استفاده کنيد و ما بدانيم که از اين دارو نسخه  ايراني هم وجود دارد، در اينجا تکليف چيست؟

اگر مي دانيد که داروي مشابه داخلي با همان کيفيت داروي خارجي يا کيفيت پايين تر از آن موجود است و بيماري را درمان مي کند و مفيد است، و اينکه استفاده  شما از داروي داخلي به معناي مخالفت با دستور پزشک محسوب نمي شود، مصرف داروي داخلي اشکالي ندارد.

آيا نرم افزارها هم به مثابه کالا هستند و حکم خريد کالاي ايراني در اينجا هم وجود دارد؟

حکم خريد کالاي دشمنان که به نحوي کمک به آنها محسوب مي شود، تحت عنوان «اعانه  ظالم» شامل اينجا نيز مي شود؛ يعني ما با خريداري يک نرم افزار، خدماتي به آنها برسانيم يا به نحوي از اين نرم افزارها استفاده کنيم که سودش به جيب آنها برود، مثل برخي برنامه ها که اصل ورود به آنها و تعداد استفاده کنندگان از آنها براي صاحبش مفيد است، همين ورود به برنامه هم حرام مي شود. بنابراين فرقي نمي کند که اين کالا سخت افزار باشد يا نرم افزار و اين توصيه  اي که گفته اند اگر کالايي مشابه داخلي دارد، از کالاي خارجي استفاده نکنيد، شامل نرم افزارها هم مي شود و بايد از نرم افزار داخلي استفاده کنيد.

خريد از فروشنده  غيرمسلمان چه حکمي دارد؟ آيا خريد از فروشنده   مسلمان بر خريد از فروشنده غيرمسلمان ارجحيت دارد؟

در اينجا دو بحث وجود دارد؛ يک بحث اينکه غيرمسلماني در داخل کشور اسلامي مثلاً داخل کشور خودمان فروشگاهي دارد، وقتي ما از او خريد مي کنيم، اين کمک به غيرمسلمانان، کمک به دشمنان ما نيست و اقتصاد کشور هم لطمه نمي خورد، در اينجا اشکالي ندارد، زيرا از هموطن مان کالايي ايراني يا کالاي خارجي مجازي را خريداري کرده ايم. منعي هم از نظر فقهي در کار نيست.اما يک وقت است که ما از باب امر به معروف از مسلمان خريد مي کنيم تا غيرمسلمان تشويق شود و به اسلام تمايل پيدا کند که اين بحث ديگري است.

اما به خودي خود اگر از يک فروشنده غيرمسلمان که داخل کشورمان کالاي ايراني يا خارجي مجاز مي فروشد خريد کنيم اشکالي ندارد.

حکم کلي قاچاق کالا چيست؟ اگر اين کالا لباس باشد، آيا مي توان با آن نماز خواند؟

هر چيزي را که قانون قاچاق دانسته، خريد و فروش آن از نظر شرعي حرام است و استفاده از آن جايز نيست. به طور کلي کالاي قاچاق به دو دسته تقسيم مي شود: يک وقت هم اصل آن کالا ممنوع قانوني بوده و هم از نظر شرعي حرام است، اما يک وقت آن کالا ممنوع شرعي يا قانوني نيست، ولي تشريفات گمرکي براي ورود آن طي نشده است و کسي جنس قاچاق مي آورد. در اينجا خريد چنين کالايي که بدانيم قاچاق است و کار ما کمک به قاچاقچي و قانون شکن مي شود، اشکال دارد.

اما اگر اين کار کمک به او نباشد و اصل اين کالا هم ممنوع شرعي يا قانوني نباشد، خريد و فروشش اشکالي ندارد.در صورتي هم که شک داريم کالايي را که مي فروشند قاچاق است يا نه، خريدش مشکلي ندارد ولي در اين گونه موارد احتياط خوب است.اگر کالاي قاچاق لباسي است که پوشيدنش غيرقانوني نبوده و از نظر شرعي هم حرام نيست، ولي به صورت قاچاق وارد کشور شده و فرد نادانسته خريده است، حال اگر بپوشد و با آن نماز بخواند، نماز خواندن با آن اشکال ندارد، با اين شرط که تبليغ کالاي قاچاق نباشد.