اوضاع در ترکیه اصلا عادی نیست. همچنان دستگیری‌ها، بازداشت ها و اخراج ها ادامه دارد و دولت به بهانه کنار گذاشتن عوامل کودتا، همچنان شرایط غیر عادی را در کشور تثبیت کرده است. اردوغان کماکان گولن را متهم می کند و او هم از تمام این اتهامات خود را مبری می داند. با این شرایط آیا باید منتظر ترکیه ای جدید در خاورمیانه باشیم؟ ترکیه ای که سیاست خارجی جدیدی در قبال بحران ها و پرونده های منطقه ای در دستور کار خود قرار می دهد برای یافتن پاسخ این پرسش ها با فریدون مجلسی گفتگویی کردیم که مشروح آن را در ادامه می خوانید.
بنظر شما پاکسازی های اردوغان این کشور را به کجا سوق می دهد؟
این اتفاقات نشان می دهد اردوغان از قبل برنامه هایی برای پاکسازی داشته، و احتمالا کودتا ناشی از مطلع شدن نظامیان از برنامه هایی بوده که از قبل برایشان تدارک دیده بودند. در نتیجه نظامیان خواستند شتابزده شرایط را کنترل کنند، اما چون برنامه ریزی مناسبی نداشتند، شکست خوردند. این حوادث که باعث افزایش قدرت اردوغان می شود می تواند برای او و ترکیه، منافع اقتصادی به همراه داشته باشد. اما بصورت کلی منافع ملی ترکیه طبیعتا تغییر نمی کند. ممکن است مدتی منافع ملی این کشور تحت تاثیر کودتا قرار گیرد، اما برای مثال کارهایی که ترکیه با همکاری عربستان در قبال سوریه و عراق انجام داد و حمله به شمال عراق و گرفتن موصل و راه اندازی داعش و از این دست ماجراجویی ها در واقع به فریب عربستان انجام شده بود. ترکیه در عراق و سوریه منافع بسیاری داشت. سوریه بال اقتصادی ترکیه بود و منافع اقتصادی بسیاری در عراق ثروتمند و نفت خیز داشت. اما بخاطر این ماجراجویی ها ارتباطات میان آنکارا و این کشورها قطع شد. یا برای مثال حادثه سقوط جنگنده روسیه باعث شد تا میلیون ها توریست روسی به ترکیه نروند و بازار بزرگ صادرات ترکیه به روسیه مدتی تعطیل شود. این البته تنها منحصر به روسیه نبود و شاهد بودیم که ایرانی های کمتری هم به این کشور سفر می‌کنند. اما منافع ملی ترکیه حکم می کند که اردوغان مجددا روابطش را با این کشورها ترمیم کند و به حالت عادی بازگرداند و به این ماجراجویی ها خاتمه دهد.
یعنی سیاست ترکیه در قبال حکومت بشار اسد و مخالفان او به چه سمتی خواهد رفت؟
من فکر می کنم ترکیه ناچار شود بین بشار اسد و مخالفان مدنی او، نوعی سازگاری ای ایجاد کند. حتی آمریکا هم که بزرگترین متحد ترکیه است، پذیرای حمایت ترکیه از النصره نیست. منافع ترکیه اقتضا می کند که این کشور شکست را در زمینه راه اندازی گروه های افراطی- اسلامی که ایجاد کرده، بپذیرد. به هرحال دولت اسد هم دولت قانونی سوریه است. من قصد دفاع از اسد را ندارم، ولی در کجای منطقه می توان کشوری یافت که مدعی دموکراسی به شیوه ی غربی باشد؟ آیا مثلا عربستان خود دارای مجلس است که حالا سنگ مجلس عراق را به سینه می زند؟
بنظر شما ترکیه سیاست گذشته ی خود مبنی بر پیوستن به اتحادیه ی اروپا را ادامه می دهد؟
ترکیه با رفتاری که در پیش گرفته و با فاصله گرفتن از شیوه های دموکراتیک، شرط اصلی پیوستن به اتحادیه ی اروپاست را از دست داده است. البته بنظر من ترکیه در این مورد خوش شانس بوده. چرا که اگر به این اتحادیه بپیوندد، تبدیل به یک کشور دست دوم در اتحادیه اروپا می شود که به آن تحقیر آمیز نگاه خواهد شد. آلان حدود پنجاه سال است که پشت در های این اتحادیه مانده اند در حالی که در طول این مدت کشورهایی مثل بلغارستان و رومانی هم آمدند و عضو شدند، اما ترکیه را راه ندادند. بهتر است ترکیه با مشارکت اقتصادی در منطقه خاورمیانه به همراه کشورهای ثروتمندی مانند ایران و عراق، به یک وزنه ی درجه یک تبدیل شود و معادلات جدیدی را در زمینه بین المللی ایجاد کند. ماندن در منطقه ای که ترکیه در آن صدها سال زندگی کرده، بهتر از نگاه ملتماسه به غرب است. ترکیه به مرور وادار می شود که سیاست های توسعه ی سابق خود را ادامه دهد.
بنظر شما این تا چه حد امکان پذیر است که ترکیه به کشورهایی همچون روسیه و ایران متمایل شود؟
می شود این را حس کرد هرچند که هنوز چنین چیزی اتفاق نیفتاده. پیشگویی نمی کنم ولی پیشبینی می کنم که ترکیه از وابستگی به غرب کمی فاصله بگیرد. اما در عین حال به خاطر داشته باشیم، حافظه ی تاریخی مردم ترکیه و ناملایماتی که از روسیه دیده اند، که همین ناملایمات منجر شد که آنها به اتحاد با غرب پناه ببرند، نشان می دهد که آن ها به دام اتحاد با روسیه نخواهند افتاد و بنظر من ترجیح خواهند که روابطی اقتصادی و توام با احترام بین آن ها و روسیه وجود داشته باشد. این نه برای ترکیه و نه برای کشوری مثل ایران به مصلحت نیست. روس ها بارها با ایران و ترکیه وارد جنگ شدند و این کشورها را شکست داده اند و این نوعی احساس برتری جویی برای آنها ایجاد کرده. بهتر است برای حفظ احترام کشورهاشان، ایران و ترکیه روابطی محترمانه و اقتصادی با روسیه داشته باشند. لذا از نظر سیاسی ترکیه ای که حافظه تاریخی بهتری نسبت به ما دارد، در قبال روسیه محتاط تر از ما عمل خواهد کرد و زیر بار وابستگی به روسیه نخواهند رفت. علل الخصوص که غرب هم منافع اقتصادی بسیاری برای ترکیه داشته است.
بنظر شما حمایت ایران از ترکیه در قبال کودتا، چه تاثیری بر آینده ی روابط دو کشور خواهد داشت؟
در پیشبینی سیاسی، منافع منطقی ایران و ترکیه، فارغ از حکومت ها و مسائل سیاسی شان حکم می کند، که بیشترین روابط اقتصادی و اجتماعی را با یکدیگر داشته باشند. ضمن اینکه در سال های اخیر ترکیه سود بسزایی از بازارهای ایران کسب کرده، راه تنفسی هم برای اقتصاد ایران بوده است. برای ایرانیانی که در سال های اخیر قصد سفر به خارج از کشور را داشته اند و همه درها به رویشان بسته بود، ترکیه کشوری توریستی و زیبا بود که امکان سفر را برای ایرانیان فراهم می کرد. ترکیه و ایران به مراحلی از توسعه صنعتی رسیده اند که می توانند در منطقه مثل فرانسه و آلمانی باشند که بیشترین روابط صنعتی و بازرگانی را در اروپا دارا هستند. ترکیه نیاز دارد تا با واردات گاز ایران هم نیازهای خود را تامین کند و هم میزان وابستگی خود را نسبت به قرار گرفتن در مسیر گاز روسیه کاهش بدهد. نباید تنها به یک بازار که طبیعا همیشه نامطعن خواهد بود، برای تامین گاز خود اکتفا نکند.
ضمن اینکه باید خاطر نشان کرد، دلیل اصلی آشفتگی های منطقه ماجراجویی های عربستان است. که قصد دارد حکومتی پانزده تا بیست درصدی از سنی ها در عراق درست کند و از طریق آن بتواند راه صادرات نفت و گاز خود و قطر را از طریق عراق و سوریه، به ترکیه باز کند. شاید این موضوع ترکیه را خام کرد، در حالی که نفت و گاز ایران و عراق هم می تواند از طریق همان سوریه به ترکیه برسد. در نهایت باید گفت که متعادل شدن بازارهای سوریه و عراق، هم به نفع ترکیه است و هم به نفع ایران. به علاوه فکری هم بحال ملت سوریه می شود که وضع زندگی آن ها هم مناسب نیست.
پاکسازی های اردوغان چه تاثیری در سیاست داخلی ترکیه خواهد گذاشت؟
شاه ایران پس از 28 مرداد دچار بحران مشروعیت شد. دلیل آن همین سختگیری ها و پاکسازی های اینچنینی بود. اگر مجازات های پس از پاکسازی در ترکیه بخواهد به زندان های بلند مدت و اعدام هم کشیده شود، وضعیت مشابهی برای اردوغان ایجاد می شود. یعنی دانشجویان داخل و خارج از کشور ترکیه که درک بیشتری دارند، مقاومت کرده و فضا دو قطبی خواهد شد. اردوغان باید تلاش کند تا خود را از این گردنه بحران مشروعیت نجات دهد و کینه ای در میان مردم ترکیه ایجاد نکند. دیدیم که در گذشته این پاکسازی ها منجر به موج بزرگی از مهاجرت کارشناسان ایرانی گردیده و می تواند در ترکیه هم چنین اتفاقی رخ دهد و به این کشور زیان بسیاری برساند. و این یکی از بحران هایی محسوب می شود که ترکیه با آن مواجه است. بعلاوه دولت ترکیه تلاش می کند با پاکسازی ارتش، آن را در مشت بگیرد که منجر به این خواهد شد که امکان تغییر دولت از طریق انتخابات آزاد هم از بین برود.
بنظر شما این برخورد اردوغان با ارتش، چه تاثیری بر سیاست های نظامی ترکیه در قبال سوریه و عراق خواهد داشت؟
این برخورد اردوغان با ارتش روحیه ی ارتش را از بین می برد. اما در این مورد باید دید که اردوغان به دام عوام داعش دوست ترکیه افتاد، یا دل گروه های پیشروی جامعه اش را بدست خواهد آورد.