صاحبان فن، اسباب بازي خوب را سازنده شخصيت و آينده کودکان و جوامع مي دانند، اگر اين اسباب بازي ها داراي روح و پيوست فرهنگي مناسب باشد بسياري از خشونت ها و انحراف ها رخ نخواهد داد. شايد به خاطر اهميت وصف ناپذير اين صنعت است که مقام معظم رهبري چند سال قبل فرمودند که من بر سر موضوع ساخت اسباب بازي جذاب داخلي، چقدر حرص خوردم. در ادامه مروري خواهيم داشت بر وضعيت رشد اين صنعت در کشور و ارائه تحليلي از مشکلات وظرفيت هاي آن.

من چقدر حرص خوردم!
آذرماه 92 مقام معظم رهبري در اين رابطه فرمودند:"... بنابراين تهاجم فرهنگي يک حقيقتي است که وجود دارد؛ مي خواهند برروي ذهن ملت ما و برروي رفتار ملت ما - جوان، نوجوان، حتي کودک - اثرگذاري کنند. اين بازي هاي اينترنتي از جمله همين است؛ اين اسباب بازي هايي که وارد کشور مي شود از جمله همين است که من چقدر سر قضيه توليد اسباب بازي داخليِ معني دار و جذاب حرص خوردم با بعضي از مسئولان اين کار که اين کار را دنبال بکنند؛ البته بحمدا... ظاهرا اينجا يک تصميمي در اين زمينه گرفته شد، حالا ان شاءا... همان تصميم را هم دنبال کنيد که اجرايي بشود"."[i].

دهه 80؛ ايران سومين واردکننده بزرگ اسباب بازي
جالب است بدانيد که طي سال هاي 82 تا 86 يعني 4 سال، ايران بعد از آمريکا و انگليس و بالاتر از هند و چين جزو 5 کشور بزرگ واردکننده اسباب بازي بود. آنگونه که نشريه صمت (صنعت، معدن، تجارت) اوايل امسال گزارش کرده، واردات قابل توجه اسباب بازي به ايران در حالي است که چين توانسته است با پايين نگه داشتن ارزش پول داخلي خود، قدرت رقابت ايجاد کرده و سالانه بيش از 10 ميليارد دلار اسباب بازي صادر کند. اين در حالي است که سرانه اسباب بازي در ايران حدود 5 دلار است که يک سوم مقدار اين شاخص در آسيا و يک هفتم مقدار جهاني است. لذا گسترش رفاه مردم و افزايش استفاده از اسباب بازي، بازار مصرف و گردش مالي قابل توجهي براي اين صنعت ايجاد خواهد کرد.

دهه 90؛ شکوفايي اسباب بازي به لطف جهش دلار!
نمودار زير بسيار گوياست؛ واردات اسباب بازي به کشور بعد از سال 90 و بعد از جهش شديد قيمت ارز، به شدت افت مي کند. دليل آن هم روشن است؛ سال ها قيمت ارز به صورت مصنوعي پايين نگه داشته شده بود. در اين شرايط واردات و قاچاق بسيار به صرفه است؛ مثلا يک عروسک نيم دلاري چيني قبل از سال 90 به قيمت 600 تومان وارد کشور مي شد. در حالي که توليدکننده داخلي با تورم هاي 40-30 درصدي مواجه بود که باعث افزايش افسارگسيخته هزينه هاي توليد و در نتيجه قيمت تمام شده کالايش مي شد اما همان عروسک نيم دلاري بعد از واقعي شدن نرخ ارز در سال 91 بيش از 1500 تومان براي واردکننده (يا قاچاقچي) آب مي خورد که قدرت رقابت را از او مي گيرد و فرصتي براي توليدکننده داخلي ايجاد مي کند. به همين خاطر است که فرجو دبير شوراي نظارت بر اسباب بازي کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان علت کاهش شديد واردات در سال هاي ابتدايي دهه 90 را افزايش نرخ ارز مي داند و تاکيد مي کند که هم اکنون بر اساس تعداد درخواست مجوز ها، اين صنعت به طور چشمگيري در حال رشد است. او تصريح مي کند که هم اکنون با احتساب واحد هاي توليدي زيرزميني و غيررسمي، 500 واحد در کشور مشغول به توليد اسباب بازي هستند. نمودار واردات بر اساس آمار ارائه شده توسط دبيرخانه شوراي نظارت بر اسباب بازي ترسيم شده است. البته برخي منابع ميزان واردات را بسيار بيشتر از اين و علت آن را کم اظهاري واردکنندگان دانسته اند[ii]. ضمن اين که آمار قاچاق هم بايد به آن اضافه شود.

آسيب هاي صنعت؛ از کپي کاري تا واردات و قاچاق
همانطور که مي دانيد اسباب بازي جزو صنايع خلاق دسته بندي مي شود و در آن ايده ها و طراحي ها و در نتيجه حق مالکيت بسيار مهم است. اگر کسي طرح شما را کپي کند يا کسي به يک باره نمونه مشابه کالاي شما را که در کشور ديگري مثل چين ساخته شده يا سفارش داده وارد کند، کسب و کار شما با مشکل جدي مواجه مي شود. امنيت سرمايه گذاري در هر صنعتي به خصوص صنايع خلاق و ايده محور زماني تامين مي شود که واردات با ضابطه و از طريق فيلتر مشخصي انجام شود، بستر هاي قاچاق از بين برود و از همه مهمتر حقوق مالکيت طرح ها و ايده ها حفظ و هزينه هاي کپي و دزدي ايده حداکثر شود. اگرچه در سال هاي ابتدايي دهه 90 و به لطف جهش نرخ ارز، بستر واردات و قاچاق و آسيب به توليد داخلي با محصولات مشابه از بين رفت اما هنوز مسائل امنيت سرمايه و حقوق مالکيت به عنوان يک چالش پابرجاست.

40 مدل عروسک طراحي کردم، بلافاصله چيني اش آمد
اسماعيل حيدري، يکي از توليدکنندگان باسابقه اسباب بازي و عروسک است که تجربيات عيني و آموزنده اي در خصوص فضاي کسب و کار در اين صنعت دارد. او در گفت وگو با فارس مي گويد: "تاکنون حدود 30 الي 40 مدل عروسک و اسباب بازي ايراني توليد کرده ام که بعد از مدتي نيز ورشکسته شدم؛ اگر نمونه اسباب بازي هايي را که توليد کرده بودم در مکاني نگهداري مي کردم تاکنون به يک نمايشگاه بزرگ مبدل مي شد! در گذشته بنده مجبور به توليد بودم به طور مثال امروز يک عروسک با مدل نشسته توليد مي کردم و فردا مي ديدم که همان عروسک از چين به کشور وارد شده است و زير قيمت توليدکننده ايراني در بازار پخش مي شود، به همين منظور به توليد مدل ديگري از اسباب بازي هاي ايراني مي پرداختم اما چين عروسک ها را با زرق و برق بيشتري توليد و با کيفيت و قيمت کمتري وارد بازار ايران مي کرد.

مسير رشد اين صنعت متوقف خواهد شد؟
اگرچه توليدات داخلي رو به گسترش است و هم اکنون شرايط خوبي فراهم شده است اما بايد بدانيم که هنوز ميزان توليد داخلي، حدود 10 درصد از نياز بازار است و مابقي وارداتي و عمدتا چيني است. علاوه بر آن ميزان واردات در سال هاي 94 و 95 به شدت رشد کرده و از مقادير قابل توجه سال 90 هم پيشي گرفته است. يک علت احتمالي اين موضوع، ثابت نگه داشتن مصنوعي نرخ ارز توسط دولت يازدهم از سال 92 تا 95 است؛ موضوعي که دوباره به نفع واردات و چيني ها و به ضرر توليد داخلي است. اگرچه پايين نگه داشتن نرخ ارز از منظر کنترل قيمت ها و نرخ تورم اقدام مثبتي است اما از جهت کمک به توليد و صادرات و کنترل قاچاق و تورم، مورد انتقاد بسياري از توليدکنندگان و بالاخص صادرکنندگان واقع شده است. اين موضوع، در کنار مسائل ديگري چون نبود نقدينگي براي بنگاه ها و مشکلات فضاي کسب و کار که هنوز حل نشده است، نگراني هايي جدي در خصوص تداوم رشداين صنعت ايجاد کرده است. اميد است که با توجه بيشتر به اين صنعت حساس، فرهنگي، راهبردي و پرسود، روند توسعه اين صنعت متوقف نشود.
منابع:
[i] بيانات در ديدار اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي، 92.09.19
[ii] کتاب صنعت اسباب بازي ايران، فرصت ها و چالش ها، نشر نوبان، 1395، صفحه 44.

منبع: روزنامه خراسان