هر بار که از خودروسازان یا نهادهای مربوطه درباره افزایش قیمت دلار سوال پرسیده می‌شود، یکی از جواب‌های همیشگی آن‌ها افزایش نرخ ارز است. تا پیش از اینکه قیمت دلار روند نزولی به خود گرفته و به سرازیری بیفتد، مردم اعتقاد داشتند که خودروسازان از این بهانه تنها برای افزایش قیمت خودرو استفاده می‌کنند و بدون شک کاهش قیمت دلار هیچ تاثیری بر روی کاهش قیمت خودرو نخواهد داشت. اما در ماه‌های اخیر و پس از کاهش نرخ دلار به دنبال اعلام نتایج انتخابات آمریکا قیمت خودرو نیز تا حد زیادی تحت تاثیر قرار گرفت. تا حدی که این کاهش قیمت در بعضی از خودروها به چند ده میلیون نیز رسید. اما آیا واقعا ارتباطی میان نرخ دلار و قیمت بازار خودروهای داخلی وجود دارد؟ در این مقاله از همراه مکانیک می‌خواهیم این وابستگی را بررسی کرده و به این پرسش پاسخ دهیم.
برای تعیین قیمت بازار خودروهای داخلی از چه روشی استفاده می‌شود؟
یک شیوه قیمت‌گذاری در علم اقتصاد وجود دارد که به آن Cost Plus گفته می‌شود. این اصطلاح در علم اقتصاد با عنوان قیمت‌گذاری به همراه هزینه گذاری ترجمه شده است. در این شیوه قیمت‌گذاری عوامل مختلفی بر روی قیمت نهایی محصول تاثیرگذار هستند. به عنوان مثال قیمت مواد اولیه، نرخ مالیات، اجاره کارگاه یا کارخانه تولیدی، هزینه‌های آب و برق و گاز و دستمزد کارکنان از جمله تاثیرگذارترین عوامل در قیمت نهایی یک محصول هستند. در نهایت باید حاشیه سود را نیز به مجموع این هزینه‌ها اضافه کرد تا قیمت نهایی محصول تعیین گردد.
این شیوه قیمت‌گذاری همان روشی است که خودروسازان داخلی برای محاسبه قیمت خودروهای داخلی از آن استفاده می‌کنند. به عبارت بهتر قیمت تمام‌شده خودروهای داخلی ترکیبی از هزینه‌های تولید، تامین مواد اولیه، دستمزد کارگران و سود تولیدکننده است. در این میان این مواد اولیه است که تا حد زیادی به دلار متکی بوده و در نتیجه بیشترین تاثیر را از تغییرات دلار خواهد پذیرفت.
تامین قطعات حلقه کلیدی زنجیره تغییر قیمت بازار خودروهای داخلی با دلار
نخستین و کلیدی‌ترین حلقه تولید خودرو در کشور ما تامین قطعات است. تامین قطعات موردنیاز برای تولید خودرو بر عهده کارخانه‌های خودروسازی قرار دارد. در این کارخانه‌ها مواد اولیه‌ای مانند آهن، مس، آلومینیوم، فولاد، پلاستیک و انواع محصولات پلیمری و فرآورده‌های شیمیایی گرفته شده و قطعات موردنیاز خودرو مانند صندلی، بدنه و سایر قطعات ساخته می‌شود. واضح است که برای تامین همه این مواد تامین کننده داخلی وجود ندارد. حتی در مواردی از لحاظ کیفی و مالی به‌صرفه‌تر است که تامین کننده قطعات مواد اولیه موردنیاز خود را از منابع خارجی تامین کند.
در نتیجه قطعه ساز ناچار خواهد بود مواد اولیه موردنیاز خود را از طریق واردات تامین کند. در اینجا است که نرخ ارز بر روی نرخ مواد اولیه و در نتیجه قیمت ماشین تاثیر خواهد گذاشت. به عبارت بهتر نرخ ارز حالا تبدیل به یکی از حلقه‌های زنجیره Cost Plus می‌شود. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که قطعه ساز نمی‌تواند قیمت خدماتی را که به خودروساز ارائه می‌دهد به طور لحظه‌ای و با نوسان قیمت ارز بالا و پایین ببرد. در نتیجه با توجه به وضعیت بازار ارز یک بازه ضرر یا سود تعریف می‌شود. این بازه تا زمانی معتبر است که با دایره نوسانات ارز همخوانی داشته باشد. در صورتی که این همخوانی از میان برود، قطعه ساز ناچار خواهد بود بازه سود و زیان خود را تغییر داده و در نتیجه قیمت قطعه‌ها را افزایش یا کاهش دهد. که در ماه‌های اخیر بیشتر شاهد روند افزایشی نرخ ارز و در نتیجه آن قیمت بازار خودروهای داخلی بوده‌ایم.
نکته دیگری که در زمینه تامین قطعات موردنیاز خودروسازان وجود دارد، این است که آن‌ها به دلیل گسترده بودن دامنه کاری خود با تعداد زیادی از قطعه سازان روبرو هستند. هر قطعه ساز نیز با توجه به زمینه کاری خود بازه متفاوتی را از سود و زیان ناشی از نوسانات ارز تعریف کرده است. در نتیجه یک تغییر کوچک در نرخ ارز می‌تواند تبدیل به یک موج بزرگ در جریان خودروسازی داخلی شده و به این ترتیب قیمت بازار خودروهای داخلی را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار دهد.
آیا افزایش قیمت مواد اولیه تنها تاثیری است که نرخ ارز بر روی قیمت ماشین‌های داخلی دارد؟
هرچند که افزایش قیمت تامین مواد اولیه به طور مستقیم بر روی افزایش قیمت ماشین‌های داخلی تاثیرگذار است، اما این تنها تاثیری نیست که دلار بر روی قیمت خودرو می‌گذارد. یکی دیگر از حلقه‌های اصلی این زنجیره گمرک است. افزایش نرخ ارز باعث شده که گمرک نیز شیوه قیمت‌گذاری خود را تغییر دهد. به دلیل اینکه بسیاری از لوازم موردنیاز خودروسازان که به صورت وارداتی و از طریق گمرک به دست آن‌ها می‌رسند، هنوز ترخیص نشده‌اند، ارزش پول اصطلاح رسوب پیدا کرده است. این در حالی است که بانک مرکزی نیز همکاری لازم را جهت اعطای تسهیلات ارزی به خودروسازان و قطعه سازان ندارد. درنتیجه نرخ ارز در این دایره قدرت بیشتری پیدا کرده و با توان بیشتر قیمت ماشین‌های داخلی را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
از سوی دیگر بسیاری از کارشناسان معتقدند که خودروسازان در حال حاضر دچار پدیده‌ای به نام چسبندگی قیمت‌ها شده‌اند. به زبان ساده طبق این قانون افزایش ناگهانی قیمت خودرو در پی افزایش قیمت ارز به مذاق خودروسازان خوش آمده است. تا جایی که حتی باوجود کاهش قیمت رز باز هم شاهد کاهش قیمت چندانی در قیمت بازار خودروهای داخلی نیستیم. درنتیجه نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که قیمت ماشین با همان شیبی که صعود کرد، کاهش یافته و به حالت قبلی بازگردد.
سخن پایانی
افزایش نرخ ارز یکی از حلقه‌های جدانشدنی افزایش قیمت ماشین‌های داخلی در بازار امروز ایران است. زیرا بسیاری از قطعات موردنیاز خودروسازان از طریق واردات تامین شده و به طور مستقیم با نرخ ارز در ارتباط هستند. اما شاید بتوان گفت که در حال حاضر علت بالا بودن قیمت ماشین در بازار داخلی بالا بودن نرخ ارز نیست. به عبارت بهتر فعالان این حوزه که شیرینی افزایش قیمت و چند برابر شدن سرمایه خود را چشیده‌اند، قیمت‌ها را چسبنده کرده و درنتیجه باعث شده‌اند که اصطکاک در مسیر کاهش قیمت‌ها تا چند برابر افزایش پیدا کند.